Biała znana i nieznana. Podlaska Wytwórnia Samolotów.

Fragment wystawy w budynku głównym muzeum z ekspozycją o Podlaskiej Wytwórni Samolotów
29.03.2022  |   Biała znana i nieznana

Biała znana i nieznana. Podlaska Wytwórnia Samolotów.

Podlaska Wytwórnia Samolotów była jednym z największych zakładów przemysłowych w okresie XX – lecia międzywojennego w Białej Podlaskiej, oraz na terenie województwa lubelskiego o znaczeniu ogólnopolskim i krajowym.

Wytwórnia Samolotów w Białej Podlaskiej powstała z inicjatywy inż. Witolda Rumbowicza, Stanisława Rosenwertha, właściciela ziemskiego z Cieleśnicy oraz profesorów Antoniego Ponikowskiego, dyrektora Politechniki Warszawskiej i Czesława Witoszyńskiego, twórcy polskiej aerodynamiki.

Prezesem spółki, która 27 listopada 1923 roku została wciągnięta do rejestru Handlowego Warszawskiego Sądu Okręgowego został Stanisław Rosenwerth.

Na teren powstałej fabryki przeznaczone zostały budynki w dzielnicy Wola za stacją kolejową, to tutaj znajdowało się dawne lotnisko wojskowe a teren wytwórni obejmował aż 35 hektarów.

Budowę fabryki rozpoczęto 2 maja 1924 roku, aby już 5 września tego roku przystąpić do produkcji. Pierwszy Potez XV 172 wzniósł się w powietrze na terenie lotniska przyfabrycznego w lipcu 1925 roku.

W roku 1926 Podlaska Wytwórnia Samolotów reklamowała się jako zakład produkujący płatowce wojskowe, transportowe, oraz sportowe. A pierwszym samolotem własnej konstrukcji był dwumiejscowy samolot wojskowy PWS-1, na którym pierwszy lot wykonał fabryczny pilot oblatywacz Franciszek Rutkowski.

Podlaska Wytwórnia Samolotów produkowała płatowce wojskowe, transportowe, sportowe. Pierwszym samolotem własnej konstrukcji był dwumiejscowy samolot wojskowy PWS – 1, na którym pierwszy lot wykonał fabryczny pilot oblatywacz Franciszek Rutkowski. Jego dokumentację wykonał zespół pod dowództwem inżyniera mechanika Stanisława Cywińskiego. Pod koniec 1932 roku władze państwowe przejęły Państwową Wytwórnię Samochodów jako zakład związany z obronnością kraju i włączyły do Koncernu Państwowych Zakładów Lotniczych. Wiosną 1939 roku rozpoczęła się modernizacja PWS, czyli zmiana technologii. Dotąd samoloty były konstrukcji drewnianej i mieszanej a teraz przygotowywano się do produkcji metalowej. Zakupiono nawet nowe maszyny i urządzenia. Fabryka posiadała na swoim terenie, obszar aż 35 ha własną elektrownię, laboratorium mechaniczne i fotograficzne, bocznicę kolejową, lotnisko przyfabryczne, budynki administracyjne. PWS miała też własny tunel aerodynamiczny. Przy fabryce działał też hotel, biblioteka, zakładowe kasyno, korty tenisowe. Powołano również do życia: Straż Pożarną przy której działała orkiestra, Koło Związku Zawodowego Pracowników Lotnictwa. W latach 30-ych podjęta została budowa osiedla dla pracowników PWS, powołano również 3-letnie Gimnazjum Mechaniczne, działał też Klub Sportowy „Lot”. 20 listopada 1926 roku PWS odwiedził prezydent prof. Ignacy Mościcki w towarzystwie szefa lotnictwa wojskowego gen. brygady Ludomiła Antoniego Rayskiego.

Podlaska Wytwórnia Samolotów została zbombardowana 1 września 1939 roku.