HISTORIA BYŁEJ REZYDENCJI RADZIWIŁŁÓW W BIAŁEJ

wieza z brama wjazdowa

Muzeum Południowego Podlasia w Białej Podlaskiej znajduje się w obiektach byłej, magnackiej, rezydencji Radziwiłłów nieświeskich. Rezydencja ta była jedną z najwybitniejszych realizacji architektonicznych XVII wieku na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego i wzorowana była w dużej mierze na zespole zamkowym w Nieświeżu.

Głównym obiektem bialskiego zespołu był pałac (1622-1630), wielokrotnie naśladowany przy budowie innych rezydencji. Całość założenia powstawała przez ponad sto lat (1622- 1736) i składała się z pałacu (rozebranego jako ruina w 1883 roku), kaplicy z 1628 roku, trzech oficyn ujmujących jeden z największych dziedzińców pałacowych Rzeczypospolitej Obojga Narodów, wieży, bramy wjazdowej oraz otaczających cały zespół ziemnych obwarowań obronnych systemu staroholenderskiego stanowiących jedną z wybitnych realizacji architektonicznych XVII w., powstałych na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Brama barokowa, wzniesiona w latach 1699-1702, prawdopodobnie przez architekta Józefata Jeziornickiego, wzorowana na łuku tryumfalnym Konstantyna Wielkiego w Rzymie, była wizytówką całego zespołu pałacowego w Białej. Brama ma bogaty, piękny wystrój rzeźbiarski gloryfikujacy ród Radziwiłłów.

Szyja barokowa (1699-1701), odbudowana w latach 20-tych XX wieku łączy bramę z wieżą. Parterowa, murowana z cegły, otynkowana, przesklepiona kolebką, nakryta dachem dwuspadowym. W przeszłości pełniła funkcję łącznika komunikacyjnego pomiędzy bramą i wieżą, przejazd przez ciemny tunel szyi i widok umieszczonego u jej wylotu budynku pałacu wzbudzał respekt przed potęgą rodu Radziwiłłów.

Wieża barokowa wzniesiona przez Józefata Jeziornickiego w latach 1699-1701, rzutowana na planie kwadratu, ujęta od dołu piętrową zabudową, murowana z cegły, otynkowana, pięciokondygnacyjna, zwieńczona barokowym hełmem na gloriecie, w której niegdyś znajdował się punkt obserwacyjny. Na wieży od strony pałacu umieszczony był zegar. W przeszłości wieża pełniła rolę strażnicy i więzienia.

Kaplica ufundowana w 1629 roku przez Teklę z Wołłowiczów, pierwszą żonę Ludwika Aleksandra Radziwiłła. Ten niewielki obiekt, rzutowany na planie prostokąta, murowany z cegły, tynkowany, nakryty dachem dwuspadowym z trójkątnymi szczytami, w których znajduje się triada płytkich wnęk zamkniętych łukiem półkolistym. Naroża i partie międzyokienne ścian wzmacniają zapóźnione późnogotyckie szkarpy. Kaplica związana jest z postacią biskupa unickiego Jozafata Kuncewicza, którego ciało spoczywało w niej od 1705 do 1765 roku.

W latach 2018 – 2019 w kaplicy prowadzone były prace remontowe, w trakcie których odkryto miejsce przechowywania trumny ze szczątkami świętego. Miejsce to zostało wyeksponowane poprzez umieszczenie w tym miejscu marmurowej płyty z taką informacją.

Kaplica

Wieżyczka wschodnia XVII – wieczna, wolnostojąca, była połączona z pałacem arkadową galerią. Zdobią ją zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz bogate dekoracje sgraffitowe. Te wewnętrzne umieszczone pod kopułą wieżyczki wykonane w formie czterech medalionów otoczonych motywami roślinnymi przedstawiają orły radziwiłłowskie z książęcymi mitrami na głowach i umieszczonymi na piersiach niewielkimi kartuszami z herbem radziwiłłowskim „Trąby”.

Oficyny barokowe, w przeszłości funkcjonujące na potrzeby rodu Radziwiłłów. W okresie dwudziestolecia międzywojennego nadbudowane o półpiętra. Obecnie służące miejskim instytucjom.

Na terenie założenia w trakcie prac rewitalizacyjnych prowadzonych w latach 2012 – 2013 odsłonięte zostały ciekawe obiekty archeologiczno – historyczne, a po 2018 r. na terenie założenia dokonano budowy bramy koszarskiej, remontu kaplicy, odnowiono wały forteczne i fosy oraz przebudowano układ komunikacyjny, w południowych fortyfikacjach założenia odkryte zostały fundamenty dawnej kuchni, która była oddzielnym budynkiem i fragmenty towarzyszącego jej budynku gospodarczego, wykonana została rekonstrukcja.

wiezyczka