Zabytki

FIGURA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY

Pomnik Madonny Immaculaty (Niepokalanej) znajduje się na pozostałościach wałów
obronnych systemu staroholenderskiego. Naturalnej wielkości figura, stojąca na
niewielkim postumencie, wykonana jest z piaskowca.
To przedstawienie Najświętszej Marii Panny pochodzi prawdopodobnie z lat 1898 – 1912.
Fundatorką jej była Helena Kogan, z pochodzenia Żydówka. W 1898 roku nabyła ona cały
zespół pałacowy Radziwiłłów i zamówiła figurę u warszawskich rzeźbiarzy. Chciała w ten
sposób zyskać przychylność mieszkańców miasta po tym, jak została żoną katolika
Łysakowskiego. W 1912 roku Łysakowscy sprzedali pozostałości zespołu pałacowego
Albertowi Wielopolskiemu.
Jest to figura naturalnej wielkości, osadzona na niewielkim postumencie, gdzie postać
Najświętszej Marii Panny przyobleczona jest w długą szatę do stóp i ma narzucony na
ramiona płaszcz, a obie jej dłonie, założone jedna nad drugą, spoczywają na piersi. Głowa
Najświętszej Marii Panny jest lekko uniesiona do góry
z oczyma wpatrzonymi w niebo.
Figura ta wykonana jest z piaskowca i przedstawia Matkę Boską bez Dzieciątka, która pod
stopami ma półksiężyc i obłok, z którego wyłaniają się dwie główki aniołków. Figura
Najświętszej Marii Panny pochodzi prawdopodobnie z lat 1898-1912, a inicjatorką jej
powstania była Żydówka Helena Kogan, która nabyła cały zespół pałacowy Radziwiłłów
w 1898 roku. Figurę zamówiła u warszawskich rzeźbiarzy w celu zyskania przychylności

mieszkańców miasta, kiedy została żoną bialczanina Łysakowskiego, który był katolikiem.
Oboje sprzedali pozostałości zespołu pałacowego Radziwiłłów w 1912 roku Albertowi
Wielopolskiemu. W maju 2020 roku w związku z prowadzonymi na terenie parku
radziwiłłowskiego pracami renowacyjnymi figura i postument poddane zostały zabiegom
konserwatorskim.

POMNIK JANA KANTEGO 1390 – 1473

Figura, stojąca na wymurowanym z cegły i otynkowanym cokole, wykonana jest z
tworzywa mineralnego. Postać świętego przedstawiona jest w długiej sutannie, na którą
ma narzuconą szatę liturgiczną – albę. Na ramionach ma mantolet, na głowie biret
kardynalski. W lewej, opuszczonej dłoni trzyma księgę, a w prawej krzyż. Pomnik
pochodzi z I połowy XIX wieku.
Jan Kanty był profesorem Akademii Krakowskiej, kapłanem oraz patronem młodzieży
akademickiej, polskiej nauki, nauczycieli akademickich, studentów i szkół katolickich.
Pomnik znajdujący się na terenie parku radziwiłłowskiego przy wejściu na jego teren od
strony ulicy Zamkowej jeszcze niedawno wśród regionalistów i pasjonatów historii
wzbudzał zainteresowanie co do osoby, którą przedstawia. Zastanawiano się bowiem, czy
ukazana tam postać to Karol Boromeusz czy Jan Kanty? Zdaje się, że sprawę tę
ostatecznie rozwiązała decyzja wydana przez Urzędu Miasta Biała Podlaska, na podstawie
przeprowadzonej kwerendy archiwalnej, gdzie stwierdzono, że jest to postać Jana
Kantego. Zresztą słusznie, z uwagi na jego związki z Akademią Krakowską, której filię –
Akademię Bialską powołano w naszym mieście za rządów księcia Aleksandra Ludwika
Radziwiłła.
Jest to pomnik wysokości ok. 8 metrów ustawiony na kwadratowym cokole murowanym z
cegły i otynkowanym, na którym znajduje się wysoki i zwężający się ku górze obelisk

zwieńczony stojącą figurą. Figura ta wykonana jest z tworzywa mineralnego (być może
jest to klinkier), a postać na nim stojąca przedstawiona jest w długiej aż do stóp sutannie,
na którą ma narzuconą krótszą szatę liturgiczną – albę. Na jej ramionach znajduje się
mantolet przysługujący kardynałom, na głowie ma ona biret kardynalski, w lewej
opuszczonej dłoni trzyma księgę, a w prawej, na wysokości klatki piersiowej, krzyż.
W latach 50 – ych XX wieku bialscy rzemieślnicy przesunęli ten pomnik w obecne
miejsce, czyli od strony ulicy Zamkowej z jego poprzedniej lokalizacji, tj. z okolic
Szpitala Karola Boromeusza (dzisiaj Centrum Caritasu). Stąd też może postać tę nazywano
właśnie Karolem Boromeuszem.
Jan Kanty to profesor Akademii Krakowskiej, kapłan, patron młodzieży
i nauczycieli akademickich, polskiej nauki, studentów i szkół katolickich.
Urodził się 24 czerwca 1390 roku najprawdopodobniej w zamożnej rodzinie w Kętach
k/Oświęcimia. Nazwisko Kanty pochodzi od łacińskiej nazwy miejsca pochodzenia
świętego, czyli Canty, a podpisywał się Jan z Kęt. W roku 1418 ukończył on pięcioletnie
atrium w Akademii Krakowskiej, a między rokiem 1418 a 1421 przyjął święcenia
kapłańskie. W 1429 roku rozpoczął wykłady na wydziale atrium Akademii Krakowskiej,
w 1443 roku otrzymał tytuł magistra teologii i od roku 1445 występował już w
dokumentach jako profesor świętej teologii. Jan Kanty pracę duszpasterską łączył z
działalnością pisarską, krzewił kult Eucharystii, często spowiadał i prowadził działalność
dobroczynną. Zmarł 24 grudnia 1473 roku w Krakowie, beatyfikowany 27 września 1680
roku, ogłoszony świętym 16 lipca 1767 roku. Relikwie jego znajdują się w kościele
akademickim świętej Anny w Krakowie.

JEDNOROGI ROSYJSKIE WZ. 1805 Z LAT 20/30-TYCH XIX WIEKU

Lufy żelazne wydobyto z ziemi w okolicach Terespola nad Bugiem z otoczenia
rosyjskiego obelisku upamiętniającego zwycięską bitwę korpusu Aleksandra Suworowa z
dywizją generała Karola Sierakowskiego w 1794 roku. Lufy stanowiły pierwotnie pachoły
– słupy ogrodzenia pomnika. Są to lufy żelaznych, półpudowych, fortecznych, krótkich
jednorogów rosyjskich, wzór 1805.
Lufy odlane zostały prawdopodobnie w latach 20/30-tych XIX wieku i wchodziły

zapewne w skład uzbrojenia twierdzy w Brześciu nad Bugiem. Pozyskane do zbiorów
Muzeum Południowego Podlasia w Białej Podlaskiej lufy działowe mają wysoką wartość
zabytkową i stanowią jedyne egzemplarze w zbiorach polskich.
Lufy żelazne w ilości sześciu sztuk wydobyte z ziemi w okolicach Terespola nad Bugiem
z otoczenia rosyjskiego obelisku upamiętniającego zwycięską bitwę korpusu Aleksandra
Suworowa z dywizją generała Karola Sierakowskiego w 1794 roku.
Lufy stanowiły pierwotnie /w ilości 8 sztuk/ pachoły – słupy ogrodzenia pomnika.
Obecnie zachowało się tylko 6 sztuk. Są to lufy żelaznych półpudowych /około 24-
funtowych/ fortecznych, krótkich jednorogów rosyjskich, wzór 1805. Lufy odlano z
żelaza. Długość całkowita 172 – 174 cm /bez uchwytu dennego/, przewody luf 152 – 154
cm, komora nabojowa stożkowa. Zewnętrzne podziały architektury luf zaznaczone
profilowanymi pierścieniami. Głowa średnicy 31,5 cm, kielichowato rozszerzona, szyja
zaznaczona profilowaną obrączką. Część wylotowa lufy do szyi – stożkowa. Długość
części wylotowej łącznie z głową 81cm. Część czopowa stożkowa długości 46 cm. Czopy
utrącone. Na wierzchu części czopowej odlany dwugłowy orzeł cesarski z wizerunkiem
świętego Jerzego na piersi. Część komorowa lufy stożkowa odwrócona /stożek odwrócony
węższą stroną w kierunku dna/. Dno „talerzowe” o średnicy 33 cm. Zapał w panewce na
tylnej stronie dna. Po obu stronach panewki wyryte litery „C A”.
Lufy odlane zostały prawdopodobnie w latach 20/30-tych XIX wieku i wchodziły
zapewne w skład uzbrojenia twierdzy w Brześciu nad Bugiem.
Pozyskane do zbiorów Muzeum Południowego Podlasia w Białej Podlaskiej lufy działowe
mają wysoką wartość zabytkową i stanowią jedyne egzemplarze w zbiorach
polskich.

WIEŻA BRAMNA

Budynek główny muzeum znajduje się w miejscu pochodzącego z XVII wieku
historycznego wjazdu na teren rezydencji Radziwiłłów w Białej. Tworzą go połączone
budowle: brama wjazdowa, szyja oraz wieża bramna, zgodnie z pierwotnym ciągiem
komunikacyjnym.

Brama wjazdowa
Wzniesiona w latach 1699-1702 barokowa brama wybudowana jest z piaskowca.
Kompozycję bramy oparto na schemacie trójosiowego, trójprzelotowego łuku
triumfalnego z czterema parami kolumn wspierających gierowane belkowanie. Brama
stanowiła główne wejście na teren rezydencji. Ma ona bogaty wystrój rzeźbiarski o
charakterze triumfalno – wojennym.
Szyja
Szyja, wzniesiona w latach 1699-1701 i odbudowana w latach 20-tych XX wieku, łączy
bramę wjazdową z wieżą bramną. Jest to budynek murowany z cegły i otynkowany, na
planie ćwierć koła, nakryty dachem dwuspadowym. W przeszłości pełnił on funkcję
łącznika komunikacyjnego pomiędzy bramą główną a wieżą, przez którą prowadził wjazd
na dziedziniec.

Wieża bramna
Wieża to barokowy budynek, wzniesiony w latach 1699-1701, rzutowany na planie
kwadratu. Składa się z pięciu kondygnacji. Zwieńczony jest barokowym hełmem
na gloriecie. Naroża wieży zdobią dwie równolegle biegnące obok siebie lizeny.
W przeszłości wieża bramna pełniła funkcję strażnicy i więzienia.

OFICYNA ZACHODNIA

Oficyna zachodnia to barokowy budynek z XVII wieku. Po 1922 roku został on
przebudowany, a w latach 2000 – 2003 odbył się tu generalny remont. Jest on murowany z
cegły i otynkowany, wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta z wieżyczką w
narożniku. Elewacja budynku dzielona jest lizenami i zwieńczona wydatnym belkowaniem
oraz wysoką attyką z gzymsem.
Wieżyczka oficyny jest dwukondygnacyjna z kopułą zwieńczoną ośmioboczną latarnią z

czterema lukarnami w połaciach dachu. Wnętrze kopuły i latarni zdobi dekoracja
sgraffitowa oraz stiuki. W przeszłości wieżyczka była połączona z pałacem galerią
arkadową.
W budynku oficyny zachodniej znajdują się biura muzeum, przestrzenie wystaw
czasowych, pracownia digitalizacji oraz Centrum Edukacji Muzealnej z salą
audiowizualną, biblioteką muzeum i pracownią plastyczną.